گزارش جلسات گروه

اولین جلسه گروه در سال 96

با سلام

تاریخ و زمان جلسه: ساعت 8تا 9 روز سه شنبه 02/ 03/ 1396،

مکان جلسه: گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان.

موضوعات مورد بحث: ادامه بحث سعادت.

در این جلسه به بررسی موضوع سعادت از منظر هگل پرداخته شد. از نظر او غایت اخلاق، خیر است. آزادی متحقق، غایت مطلق جهان است. هگل معتقد است که عقل در جهان صرفاً از طریق اعمال خودآگاهانه فرد انسانی به فعلیت می‌رسد. این فعلیت زمانی کامل خواهد بود که فاعل اخلاقی به جای تمایلات شخصی به غایت عالی‌تری معطوف شود، اما، این غایات عالی‌تر همگی شؤون خیر هستند یعنی، «غایت نهایی جهان». زیرا، آن‌ها رشته‌ای از غایات عقلانی هستند که اراده‌های آزاد فاعل‌های اخلاقی، خود را در ضمن آن‌ها در مسیر خیر به فعلیت می‌رسانند مضافاً اینکه، گوهر این غایات برتر با حق و خوشبختی افراد نیز کاملاً سازگار است و این نشان می‌دهد که هگل برخلاف آن‌چه غالباً می‌پندارند فردیت انسان را در جامعه یا کلیات نظری محض مستهلک نمی‌کند. فاعل آن‌گاه، به فعلیت نایل می‌شود که کلیت عقلانی در ضمن رضایت و تمامی شخصی او به تمامیت می‌رسد. هگل، از این رضایت خاطر به «خوشبختی» یا «سعادت» تعبیر می‌کند. خوشبختی نه تنها شامل ارضای خواهش‌های جزئی و شخصی ما به منزله موجود طبیعی است، بلکه توأم با موفقیت برنامه و طرح‌هایی است که در آن ما مصلحت را می‌جوییم، حتی، اگر این طرح‌ها به خودی خود و به طور کامل غیر خودخواهانه باشند. برای هگل همانند کانت، محتوای خیر با رسیدن فاعل‌های عقلانی به غایات خود که شامل ارضای نیازهای طبیعی آن‌ها هم هست، کاملاً سازگار است. کانت و هگل هر دو فیلسوف، در این مسأله متفق‌اند که «سعادت» تنها در گرو شرایط خاصی است که با خیر مطابقت می‌کند. کانت این شرایط را در فضیلت یا اراده خیر می‌جوید. به نظر او زمانی من استحقاق سعادت دارم که به اندازه کافی با فضیلت باشم. کانت بر این نکته تأکید می‌کند، زیرا، از دیدگاه او فاعل اخلاقی تابع قاعده‌ای پیشینی است که به ما می‌گوید که کدامین قاعده‌های کلی را باید مقدم بر غایت برگزینیم. آن غایت اخلاقی (خیر) صرفاً همان غایاتی است که در ضمن این قاعده‌های کلی لازم، معین شده‌اند. «خیر اراده» همان غایت اعلی و مشروطی است که شارع اخلاقی آن‌ها در ضمن اصولی کلی وضع کرده است. در حالی که برای فاعل‌های عقلانی سعادت غایت مشروط است، اما، هگل با تلقی کانت از «خیر» موافق نیست. مراد هگل از «اراده خیر» اراده‌ای است که «نیت» در آن با خیر سازگاری کامل داشته باشد. در این صورت، مفهوم کانتی «خیر» دچار دور باطل می‌شود، زیرا، ما محتاج دریافتی از خیر هستیم تا بتوانیم مؤلفه نامشروط خیر را تعیین کنیم. برخلاف کانت که اراده خیر یا فضیلت را شرط ارزش سعادت می‌داند، هگل معتقد است که سعادت زمانی خیر است که با حق انتزاعی- که همان گونه که دیدیم از سعادت مستقل است- سازگار باشد. برای هگل «حق» و «سعادت» نسبت به هم مفهوم ترتبی دارند. سعادت برای انسان خیر است، اما، تنها در شرایطی که هیچ حقی از طرف وی برای بدست آوردن سعادت ضایع نشده باشد. سعادت تابع حق است، اما باید حق همواره همراه سعادت باشد.

بحث سعادت همچنان ادامه دارد و در جلسات آینده به صورت کامل تری ارائه خواهد شد.

با تشکر از حضور دکتر نوروزی و سایرین