گزارش جلسات گروه

سی و چهارمین جلسه مطالعاتی گروه در سال95

با سلام

تاریخ و زمان جلسه: ساعت 8 تا 10  روز سه شنبه 07/ 10/ 1395،

مکان جلسه: گروه علوم تربیتی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان.

موضوعات مورد بحث: مبحث دیالکتیک در اندیشه های فلسفی و روش تحقیق.

دیالکتیک در اندیشه حافظ بحثی بود که در ابتدای جلسه و برای تکمیل مباحث جلسه قبل، بدان پرداخته شد. دریافت نوعی دیالکتیک هگلی، سیالیت عرفانی و وجود گفتگو و دیالوگ در دیوان حافظ سبب نمی شود که بگوییم حافظ شیوه دیالکتیکی دارد. زیرا در روش دیالکتیکی، نظم، نظریه مستقل و مراحل و مراتب نظریه می بایست در اثر مورد نظر موجود و مشخص باشد. آیا می توان با انگشت گذاشتن بر فلان قسمت از کتاب حافظ گفت: این بخش مربوط به مرحله اول دیالکتیک اوست؟ و یا می توان گفت: حافظ دارای شیوه دیالکتیکی منحصربفرد است؟ با بررسی چندباره غزل ها، دستیابی به دیالکتیک منظم و منطقی در اندیشه حافظ، بعید می نماید. هر چند سیالیت عرفانی نیز در آن وجود داشته باشد. نکته دیگر اینکه، تعریف دیالکتیکی ما هرچند که پدیدارشناسانه و شخصی بدست آید، باید مورد پذیرش عقلا و اندیشمندان یک عرصه باشد.(پذیرش بین الاذهانی)، و این ویژگی در تعریف دیالکتیکی شخصی ما از دیوان حافظ، وجود ندارد.

دیالکتیک در قرون وسطی در برنامه درسی شان و در بخش هنرهای آزاد و در دوره تریویوم  مطرح بود و مهم ترین درس در دوره تریویوم دیالکتیک بود. در این زمان منظور از دیالکتیک، چنان که رواقیان معمول داشته بودند، منطق بود و منطق نیز منطق ارسطو بود. تمایزی که ارسطو میان دیالکتیک و بحث تحلیلی قائل بود به فراموشی سپرده شد و اولی دومی را در برداشت. دیالکتیک در قرون وسطی از منطق صوری بسیار فراتر می رفت. و اما دیالکتیک در قرون جدید و از عصر رنسانس به بعد رفته رفته از فرهنگ اصطلاحات فلسفی حذف می شود و منطق جای آن را می گیرد. کانت آن را با معنای تازه ای زنده می کند اما این معنی، خاص فلسفه اوست. از فیلسوفان آن دوره دکارت است که در فلسفه دکارت از دیالکتیک نشانی نیست و فقط در آن چه وی به زبان لاتینی نوشته است به این اصطلاح برمی خوریم. وی معمولا آن را مترادف با منطق و مخصوصا منطق صوری به کار می برد. با این همه دکارت عدم تمایل آشکاری به دیالکتیک دارد. می گوید که با یاد گرفتن دیالکتیک و معانی و بیان و شاعری و هنرهای مشابه مانند شمشیربازی، آدمی بیش از آن چه از دست می رود از دست می دهد. در فلسفه دکارت، منطق هنگامی که بیرون از قاعده باشد، دیالکتیک نام می گیرد که خطری برای ذهن است و نماینده معنای کاملا ناخوشایند این کلمه. کانت دیگر فیلسوف این دوره در سه کتاب«نقد» خود به تقلید از ارسطو، دیالکتیک را در مقابل روش تحلیل قرار می دهد. او استدلال های وهمی را که مبتنی بر نمود است را دیالکتیک می نامد. کانت نه به نمودهای تجربی و نمودهای منطقی بلکه به نمودهای استعلایی توجه دارد.

روش تحقیق:

مقاله هرمنوتیک به‌مثابه روش تحقیق بررسی روش هرمنوتیک عینی در حوزۀ تحقیقات کیفی. نوشته: بابک حسن زاده؛ علی اکبر مجدی؛ علی یوسفی.

در جامعه‌شناسیِ آلمانی روش‌هایی بدیع در پژوهش‌های کیفی مطرح شده است که کمتر در سایر مناطق به کار گرفته می‌شوند. از جمله مهم‌ترینِ این روش‌ها، هرمنوتیک عینی است که ریشه در سنت هرمنوتیکی در آلمان دارد و از این‌رو، بیش از هر روش کیفی دیگری به متن تکیه می‌کند. این روش در پی دستیابی به ساختارهای معنایی عینی و در عین حال، پنهان در پس کنش‌ها بصورت توالی تحلیل و تفسیر و دور هرمنوتیکی است. این ساختارها مختص به یک مورد خاص‌ هستند و با دستیابی به آنها می‌توان به بینش‌هایی دربارۀ الگوهای عام کنش اجتماعی پی برد. هرمنوتیک عینی به جای رده‌بندیِ واقعیت اجتماعی بر بازسازی متوالی آن تأکید دارد و به‌جرأت می‌توان آن را یکی از عمیق‌ترین روش‌ها در حوزۀ تحقیقات کیفی دانست. در توضیح و بحث از این مقاله، حاضران به بررسی تاریخچه نظریه(یونان باستان)، بنیان گذاران، خاستگاه های نظری و تجربی آن، تعریف دقیق روش و ساحت های مختلف نگرش هرمنوتیکی، اصول کار با روش هرمنوتیک عینی، قواعد و اعتبارسنجی آن(بین الاذهانی و قابل قبول و مورد کاربرد بودن حداکثری)  و همچنین نقد شیوه مذکور به طور مبسوط پرداختند.

با تشکر از حضور دکتر نوروزی و دوستان