گزارش جلسات گروه
سی و دومین جلسه مطالعاتی گروه در سال95
با سلام
تاریخ و زمان جلسه: ساعت 8 تا 10 دقیقه روز سه شنبه 23/ 09/ 1395،
مکان جلسه: دفتر دکتر نوروزی در گروه علوم تربیتی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان.
موضوعات مورد بحث: مبحث دیالکتیک در اندیشه های فلسفی و بحث روش تحقیق.
در ابتدای بحث قسمتی از فصل اول کتاب پل فولکیه، ارائه شد. در بخش اول منشاء دیالکتیک در عصر فیلسوفان پیش از سقراط، بررسی شد. ارسطو ابداع دیالکتیک را به زنون ایلیایی، شاگرد پارمنیدس، نسبت می دهد. ایونی ها و ایلیایی ها قرن ششم قبل از میلاد شروع به ساختن دستگاه فکری منسجم کردند. ابتدا در سرزمین میله فیزیکدانان یا طبیعی دانان، سپس فیثاغورثیان با تکیه بر ریاضی، بعد از آن هراکلیتوس با اندیشه این که همه چیز در گذر است و هیچ چیز آرام نمی ماند و بعد از آن دیدگاه متناقض با آن که از همان جا دیالکتیک جدید آغاز شد و پدر آن هراکلیتوس بود، بعد ازآن پارمنیدس ایلیایی به مخالفت با هراکلیتوس برمی خیزد( هستی هست و هیچ وجه اشتراکی با نیستی ندارد. او طرفدار تک بینی مطلق است.) و پس از آن زنون ایلیایی که در کار خود به رد نظریه مخالفان قناعت می کرد (خصوصیات دیالکتیک زنونی: 1. رد نظریه مخالفان، 2. نه با مقدمات مطمئن بلکه با مقدماتی که مخالف پذیرفته یا ثابت کرده است آغاز می کند یعنی با دلایل طرف به استدلال برمی خیزد.) و در نهایت به سوفسطاییان می رسیم که دیالکتیکشان به صورت جدل، گفتگو و محاجه است و سفسطه دیالکتیکی است بی اعتنا به حقیقت، در خدمت کسانی که آن را به کار می برند و آماده برای اثبات آن چه که در لحظه پیش مردود دانسته بود. البته سوفسطاییان فقط معنای منفی نداشته و در ابتدای کار به کسانی گفته می شده که خرد و دانش را به جوانان می آموختند. در بخش دوم دیالکتیک در اندیشه سقراطیان مورد بررسی قرار گرفته است که در این جلسه به بررسی سقراط و افلاطون پرداخته شد.
مقاله "تمایز روش دیالکتیکی سقراط و افلاطون" داریوش (سعید) درویش؛ مجله منطق پژوهی پژوهشگاه علوم انسانی، 1390.
در این مقاله کوشیده شده بود، ابتدا معنای
دقیقی از واژه دیالکتیک و تاریخ مختصری از این روش پژوهش منطقی در یونان ارائه
شود. سپس لازم بود روش دیالکتیکی، مطابق خوانش سقراط و افلاطون شرح داده شود.
تلاش نگارنده این بود که این دو روش را با استفاده از اصلی ترین متون برجای مانده
شرح دهد. نهایتاً این پژوهش روش دیالکتیکی سقراط و افلاطون را متمایز می دانست.
روش دیالکتیکی، ریشه های مشخصی در اندیشه
فلسفی یونان پیش افلاطونی دارد. این ریشه ها را می توان از هراکلیتوس و پارمنیدس
تا سوفیست ها یافت و از آن جا می توان نخستین کاربرد منظم آن را نزد سقراط مشاهده
کرد، هرچند زنون ایلیایی از جانب ارسطو به غلط و با وجود کمترین منابع به عنوان
شاهد این امر، به عنوان مبدع روش دیالکتیکی معرفی شده است. افلاطون در این روش
میراث دار سقراط محسوب می شود اما تمایز آشکاری میان روش دیالکتیکی سقراط و افلاطون
مشاهده می شود. تمایزی که با تکیه بر آموزه مثل آشکارتر هم می شود. این تمایز
مبتنی بر تعارض آموزه مثل با نادانی سقراط است؛ سقراط روش دیالکتیکی را به این
دلیل به کار می گرفت که نشان دهد روش منطقی اش او را از اظهار نظر قاطعانه مبتنی
بر دانایی بر حذر می دارد؛ وظیفه او فقط ویرایش است، ویرایشی که انتهایی بر آن
متصور نیست. اما افلاطون با واردساختن آموزه مثل در این روش، آن را بکلی دگرگون می
کند؛ با ورود این آموزه روشن می شود که انتهای روش دیالکتیکی، کشف
"مثال" موضوع مورد بحث است. افزوده شدن این آموزه به روش دیالکتیکی،
تأثیر روشنی در تعیین پایان جست وجوی منطقی دارد؛ یا به عبارت بهتر، روش دیالکتیکی
در پرتو آموزة مثل، با روش دیالکتیکی بدون این آموزه، متمایز است. تلاش پژوهش حاضر
این بود که افلاطون را به منزله واضع این آموزه تعیین کند. به عبارت دیگر، سقراط
برای روش دیالکتیکی پایانه ای قائل نبود و آن را تا بی نهایت ادامه می داد، اما
سرانجام افلاطون یک استنتاج دیالکتیکی را با کشف ایده موضوع پایان می داد.
روش تحقیق:
مقاله "مروری بر مبانی فلسفی، ویژگی ها، و روش های پژوهش کیفی" یاسمین عابدینی.1383/ مجله روان شناسی و علوم تربیتی.
به دلیل اینکه در تحلیل داده های کیفی از فنون مختلفی که مبتنی بر دیدگاه های نظری مختلفی هستند استفاده می شود، ارائه تعریفی دقیق و مشخص از پژوهش کیفی تا حدودی مشکل است. با این حال، ویژگی های کلی پژوهش های کیفی عبارتند از: تاکید بر اکتشافات و توصیف، عدم استفاده از نمونه گیری تصادفی و انتخاب نمونه بر اساس هدف پژوهش، تاکید بر مطالعه پدیده ها در بافت طبیعی آنها، در نظر گرفتن پژوهشگر به عنوان یکی از ابزارهای پژوهش، ارائه داده ها به صورت کلمات، اعمال یا تصاویر، تحلیل داده ها به صورت استقرایی و در حین انجام پژوهش، گزارش توصیفی و داستان گونه از نتایج پژوهش، تحلیل و بررسی عمقی و همه جانبه یک مورد، تاکید بر نقش معناهای شخصی، و جز آن. روش های مختلف و مهم پژوهش کیفی عبارتند از: پژوهش های قوم نگاری، نظریه مبنا یا مبتنی بر داده ها، تحلیل مکالمه، تحلیل گفتمان، و تحلیل داستان.
معرفی اجمالی روش های کیفی علیرغم سخت بودن ارائه تعریف از آنها، بررسی مبانی نظر و زیربناهای فلسفی روش های کیفی از رسالت های مقاله است. در علوم انسانی که پایه تحقیقات در آن کیفی است، واقعیت ثابتی وجود ندارد و هدف، طرح نظریه هایی در مورد آزمودنی هاست که از داده ها جمع آوری می شود و در آنها مستمر است. ملاکهای ارزیابی پژوهش کیفی: نزدیکی به داده ها و یافته ها، شفافیت فرایند تحلیل، ثبت دقیق(مشاهدات، مصاحبه ها و یا بیانات آزمودنیها)، قابلیت انتقال آنها، سه وجهی بودنشان(مقایسه داده های بدست آمده از منابع، محققان و روش های مختلف برای نمایش اعتبار داده ها و یافته ها)، نکته مهم دیگر این است که جدیداً روش کیفی و کمی در موارد زیادی به یکدیگر گره خورده و تکمیل کننده یکدیگر هستند.
با تشکر از زحمات دکتر نوروزی