گزارش جلسات گروه

بیست و چهارمین جلسه گروه در سال 95

با سلام

تاریخ و زمان جلسه: ساعت 8 تا 9 و 40 دقیقه روز سه شنبه 13/ 07/ 1395،

مکان جلسه: گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان.

موضوعات مورد بحث: نکته تربیتی(رابطه هیجانات و تفکر)، ادامه تبیین اندیشه کانت و بررسی روش تحقیق زمینه ای.

نکته تربیتی

یکی از معدود فیلسوفانی که احساسات و هیجنات را نه تنها مقابل عقل قرار نمی دهد، بلکه آن را جزئی از عقل می شمرد، هیوم است. او معتقد است: ما به چیزی فکر می کنیم که احساسات ما بدان تمایل دارند. باید توجه داشت: گاهی عواطف و حب و بغض را پایه مهم در تصمیم گیری ها قرار می دهیم و عقل را تعطیل می کنیم که اصلاً خوب نیست. در قرآن نیز آمده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامینَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلی‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ»(8-مائده) ظلم انسانها نباید باعث شود که شما نیز ظلم کنید. بهتر است منطقی داده های خود از رفتار افراد را چک کنیم و سپس کاری راجع به آنها انجام دهیم تا از جاده عقل و عدالت دور نشویم. و گاه برای این اجرای عدالت باید هزینه سنگین داد. مانند قیام امام حسین علیه السلام که اسلام را زنده نگه می دارد. ایشان بدون توجه به احساسات شخصی، نفع جمعی را در نظر داشتند. امام علی علیه السلام می فرماند: "نسبت صبر به ایمان مانند نسبت سر به بدن است. اگر سر نباشد، بدن فاسد می شود."(کافى ج2، ص90، ح9) هر چه صبورتر باشیم، بهتر می توانیم قضایا را تجزیه و تحلیل کنیم و پی به معادلات موجود در قضایا ببریم و حتی سازندگی کنیم. بنابراین باید فکر کنیم اما فکری که متأثر از هیجانات نباشد. یعنی موقع تفکر راجع به کسی که دوستش داریم، تنها به نکات مثبت توجه نکنیم و زشتیهای او را نیز ببینیم یا برعکس در مورد فردی که علاقه ای به او نداریم، تنها به بدیهای او توجه نکنیم. اوج این نگاه را امام علی در مبازره با عمرو بن عبدود متجلی می سازد که پس از رفتار عمرو، در کشتن او کمی وقفه می اندازند، صبر و تفکر می کند تا نکند کشتن دشمنش، برخاسته از هیجانات ناشی از رفتارش باشد.

پیشگامان کانت

نظریه تجربی نظریه ای بود که هم مقابل سیستم فکری امثال دکارت قرار گرفت و هم بنیادهای فلسفی را به لرزه درآورد و این شد که متافیزیک جایگاه اصلی خویش را از دست داد. جنبش روشنگری فرانسه: ایشان هم به نظریه تجربی، هم به بنیادهای فیزیک نیوتنی و هم به آزادیهای سیاسی اجتماعی انگلیس به دید تحسین می نگرند. آنها بدنیال رسیدن به تحولاتی هستند که این جنبشها ایجاد کرده اند. ولتر بزرگترین نماینده این تفکر است. تأکید بر اهمیت آگاهی، اهمیت دادن به پرورش خرد انسانی تا حد رساندن آن به مقام خدایی، تأکید بر ایده پیشرفت، مخالفت با تئولوژی و سیستمهای راسیونالیستی، آزاد شدن اخلاق از تئولوژی و جنگ با کلیسا از اشتراکات فکری اعضای این نگرش، علرغم وجود تفاوتهاست. تمامی نمایندگان این افکار با انقلاب فرانسه مخالف بودند و گاهاً بعضی از ایشان، برادری، برابری و... را تنها شعار می دانستند. نوع مخالفت با مسائل دینی نیز در اینان متفاوت بود و از مخالفت تا کلیسا تا مخافلت با دین مسیح و یا مخالفت با کل ادیان متغیر می شد. روشنگران فرانسه خرد را مقابل مذهب مطرح کردند. کندیاک یکی از افراد این نهضت  است که اعتقاد دارد: باید هرچه در جان آدمیست را به حس درآورد. ولتر اما با مخالفان مذهب مخالف است و می گوید: آنچه شما باید بد بدانید، نگاه ابزاری به مذهب است. او می گوید: مگر می شود در حالی که با نگریستن به تابلوی نقاشی، پی به نقاش می بریم، با نگریستن به نظم موجود در جهان، به خالق موجودات و نظم فی مابینشان بی توجه باشیم؟ ولتر با خشونت اصحاب کلیسا مخالف است و بسیاری از کتب او هول این مسأله می گرددد. درحالیکه راجع به اثبات هستی خدا نیز به بحث می پردازد. پس از ولتر به روسو می پردازد که برخلاف بقیه که اجتماع را مایه سعادت می شمرند، به بازگشت به طبیعت می پردازد و تربیت کودک را بر اساس همان سیر طبیعی قبول دارد. کانت برخلاف افرادی که نظریات روسو را عملی نمی دانند، وی را همپای نیوتن از جمله افرادی می داند که بدلیل کشف قوانین اخلاقی، تأثیر زیادی بر او داشته است. همچنین کانت نظریه های خود را ادامه نظریه اخاقی روسو می داند.

کانت

...پس از تقسیم بندی منطق کلی به ناب و به کار رفته که در بحث هفته قبل اشاره شد؛ کانت تنها منطق کلی ناب را منطق اصیل می داند و می گوید: این نوع منطق را باید از مسائل تجربی دور نگه داشت لذا نباید هیچ نکته ای را از روان شناسی بگیرد و صرفاً باید بر اصلهای آزاد از تجربه استوار باشد. منطق فرارونده: درحالیکه منطق کلی به محتوای شناسایی کاری نداشت، منطق فرارونده با محتوای شناسایی سر و کار دارند. همچنین به خاستگاه شناسایی به ویژه به اصلهای پیشینی شناسایی می پردازد تا چگونگی امکان قضاوتهای ترکیبی آزاد از تجربه را بررسی کند و با کاربُرد این اصلها در حوزه خاص خود، برای مصون داشتن اندیشه از خطا، سر و کار دارد. کانت منطق کلی را به آنالیتیک و دیالکتیک تقسیم می کند و این تقسیم بندی را بطور دقیقتر، برای منطق فرارونده نیز می آورد. از دید کانت، آنالیتیک فرارونده با مفردات شناسایی ناب فهم مرتبط است که بدون آنها هیچ موضوعی نمی تواند اندیشیده شود. و دیالکتیک فرارونده را راهی برای مصون داشتن انسان از گام نهادن در بیراهه های اندیشه می داند. او اندیشه آدمی را به جزیره ای مانند می کند که انسان در آن است. گاهی این انسان می خواهد از آن جزیره فراتر رود و به دریای اندیشه وارد شود. کانت راه مصون ماندن از خطرات و بیراهه رفتن را، همین دیالکتیک فرارونده می داند. سپس او دو مفهوم را مطرح می کند: 1- مفاهیم در خودماندگار که به اصلهای در آزمون گفته می شود که مانند اندیشه های محدود در جزیره در مثال پیشین هستند و 2- اصلهای فراتر از آزمون که مانند ترک جزیره محدود اندیشه و اتصال به دریای اندیشه است. که دیالکتیک فرارونده متضمن درستی راه و مسیر انسان در دریای اندیشه است.

روش تحقیق

مقاله روش نظریه زمینه ای(معصومه مطلق، سروش فتحی): نظریه زمینه ای GTM، از جمله روش های کیفی است که استراوس و گلیسر بنیاد نهادند و هدف چنین روشی را نظریه سازی دانسته، معتقدند: روشی است که به فرضیه آزمایی منجر نمی شود، بلکه ساخت یک تئوری حاصل آن است. روش عمل در تجزیه و تحلیل به شیوه نظریه زمینه ای از این قرار است: مصاحبه ها و یادداشت های مبنایی باید پیش از مشاهده ها و مصاحبه های بعدی در همان مراحل اولیه به طور کامل ثبت و تجزیه و تحلیل شوند. قبل از شروع می توان از همه انواع متون هم برای فکر کردن درباره آنها و هم برای شروع کار بهره برد، آنها همچنین می توانند درضمن تحقیق مفید باشند و به پیشرفت بررسی کمک کنند. سؤال های خوب لازمه تحقیق زمینه ای خوب است، سؤال اصلی تحقیق، راهنمایی است که محقق را فوراً به بررسی اعمال خاص، شرایطی که حوادث در آن رخ می دهند، اسناد، افرادی که به کارهایی مشغولند یا اطلاع رسان هایی برای مصاحبه، هدایت می کنند. مراجعه به سؤال اصلی همانند چراغ راهنما محقق را از گم گشتگی بازمی دارد. روند تجزیه و تحلیل داده ها به صورت کد گذاری صورت می گیرد و نشانگر عملیاتی است که طی آن، داده ها مفهوم پردازی شده و سپس به روش جدید دوباره به یکدیگر متصل می شوند. بنابراین کدگذاری روند اصلی ساختن و پرداختن نظریه از داده هاست. کدگذاری به سه صورت امکان پذیر است: 1- کد گذاری باز، -2 کد گذاری محوری و 3- کد گذاری انتخابی. نمونه گیری نظری در نظریه زمینه ای با توجه به نوع کدگذاری صورت می گیرد و نمونه گیری از حوادث و وقایعی که به نظر می رسد نشانگر مفاهیمی هستند که می توان از آنها داده ها را کسب کرد، انجام می شود. نمونه گیری وسیله ای برای پر کردن خلأهاست و به نوعی به بازنگری مجدد داده ها می پردازد و حتی داده های بیشتری را گردآوری می کند و نیازمند پشتکار و دقت زیادی است. برخلاف نمونه گیری در بررسیهای کمی، نمونه گیری نظری را قبل از اقدام به مطالعه نظریه زمینه ای نمی توان برنامه ریزی کرد. تصمیم گیریهای خاص مربوط به نمونه گیری در طول روند تحقیق خود پدید می آیند. در روند شکلگیری نظریه زمینه ای آنچه باید همیشه مدنظر محقق باشد، حساسیت نظری است، یعنی توانایی تشخیص اهمیت داده ها و معنی دار بودن آنها. حساسیت نظری از آگاهی خوب درباره متون تخصصی و همچنین از تجربه های شخصی و حرفه ای سرچشمه می گیرد. روند تحلیل، منبع دیگری برای حساسیت نظری است. درک بیشتر پدیده بر اثر کار کردن درباره آنها، انجام مقایسه ها، فکر کردن درباره رویدادها و... صورت می گیرد. با به کارگیری بصیرت و خلاقیت می توان به حساسیت نظری غنا بخشید و این امر با انعطاف پذیری و همچنین پرسیدن سؤالاتی که منجر به خوداصلاحی می شود و اعتبار بخشیدن مداوم به آنها توسط خود داده ها و با پیگیری و رویه های گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها شکل می گیرد. درنهایت می توان گفت: روش نظریه زمینه ای به دلیل حضور مستمر محقق در روند تحقیق، از اعتبار زیادی برخوردار است و از ویژگی های ارزنده آن حساسیت نظری، قدرت انعطاف پذیری و خوداصلاحی آن می باشد. با این حال از ضعفهای این روش می توان به قابلیت روایی پایین آن نسبت به دیگر روش ها اشاره کرد و اینکه در مورد جمعیتهای بزرگ کاربرد ندارد. امروز نظریه زمینه ای در رشته های جامعه شناسی، روان شناسی و همچنین پزشکی و دامپزشکی کاربرد گسترده ای دارد. از نقدهای وارد به این مقاله می توان به: عدم وجود دسته بندی های منطقی و غیر متداخل در بعضی قسمتهای متن، عدم ارائه تعاریف دقیق برای بعضی از مطالب، عدم ویرایش فنی و محتوایی دقیق مقاله و همچنین بیان نکاتی در نتیجه گیری که در متن نیامده، علرغم سادگی بیانش؛ اشاره نمود.

سپاس از آقای دکتر نوروزی و سایر حاضران