یک سه شنبه، یک کتاب
اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید
ابی‌الخیر
به تصحیح و تنظیم و مقدمه ی شفیعی کدکنی.
انتشارات آگاه. دوجلد. 1063 صفحه
توضیحات: اسرارالتوحید یا اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید ابی‌الخیر، پس از
یک‌صد و سی سال از مرگ ابوسعید ابی‌الخیر در خراسان، توسط یکی از نوادگان او به‌نام
محمد بن منور نگاشته شد. تألیف کتاب پس از حمله غزان به میهنه انجام گرفته‌است و
آن را در حدود سال ۵۷۰ هجری
قمری دانسته‌اند. محمد بن منور کتاب خود را به سه باب تقسیم کرده و به ویژه در باب
دوم که به بیان حالات شیخ ابوسعید در سال‌های میانی زندگی او اختصاص دارد، بسیاری
از گفته‌ها و اشعاری را که به زبان وی رفته، گردآوری و نقل کرده‌است.سبک این اثر
مرسل می باشد.
اهمیت کتاب:
کتابِ اسرار التوحید، یکی از شاهکارهای نثر فارسی است که در طولِ تاریخِ هزار و دویست ساله ادبیات فارسی، بی نظیر و بی بدیل است.
این کتاب به لحاظ ارزش هنری و مهارت نویسنده در شیوه های گوناگونِ بیان و شیوه داستان پردازی و انتخاب کلمات، در صدرِ میراث ادبیِ زبانِ فارسی قرار دارد. حتی اگر کسی محتوای آن را که بیشتر عرفان و زندگینامه صوفیان است، با دیده انکار بنگرد، نمی تواند چیره دستیِ شگفت آورِ نویسنده را در اسلوب های بیانِ هنری منکر شود.
این کتاب، زندگی نامه عارف بزرگ و انسانِ نمونه تاریخِ فرهنگ ایران، ابوسعید بن ابی الخیر میهنی (440 ـ 357) است که در تاریخ عرفان ایرانی والاترین پایگاه را در کنارِ حلاج و با یزید و چند تن دیگر، داراست.
اما این کتاب، تنها زندگی نامه بوسعید نیست، بلکه یکی از برجسته ترین منابع تاریخ عرفان ایران و یکی از مهم ترین اسناد تاریخ اجتماعی این سرزمین، در یکی از مهم ترین اَدوار تاریخ ایران نیز به شمار می رود.
اطلاعات تاریخی و اجتماعی ای که از خلالِ این کتاب به دست می آید، در هیچ یک از کتبِ رسمیِ تاریخ، دیده نمی شود. وصف دین و مذهب و طرز زندگی مردم و مسائل زندگیِ شهری و روستایی تاریخ ایران را، در کمتر کتابی به این دقت و تفصیل می توان مشاهده کرد.
ارزش عرفانی کتاب:
این کتاب، یک سند برجسته تاریخ عرفان ایران است. این کتاب در رابطه با زندگی نامه و اقوال و احوال بسیاری از عارفانِ خراسان، منبع و مأخذی درجه اول محسوب می شود.
اکثر مورخانِ تصوف در بخش عظیمی از احوالِ عارفان، ناقلانِ گفتارِ مؤلف اسرار التوحیدند و در جای جایِ کتاب های خود، به این کتاب استناد کرده اند.
ارزش عرفانی کتاب به حدی است که هیچ کس نمی تواند شکل گیری و پیدایش و تکاملِ عرفانِ خراسان را ـ که عالی ترین تجلیات عرفان ایرانی است ـ مورد مطالعه قرار دهد بی آن که به اطلاعات موجود در این کتاب بپردازد.
زندگی در خانقاه ها، شیوه معیشت عارفان و هم حکایات و سخنانِ ایشان در این کتاب به گونه ای دقیق ثبت و توصیف شده است. اصطلاحات عرفانی نیز در این کتاب به دقت مورد بحث قرار گرفته اند.