یک سه شنبه یک کتاب
نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن
نویسنده: دیوید مناشری
مترجم: دکتر محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح
نشر: حکمت سینا
تعداد صفحه: 494
این کتاب یکی از جامع‌ترین و مهم‌ترین نوشته‌ها دربارۀ تاریخ آموزش ایران است که دیوید مناشری با استفاده از اسناد دست اول، صدها مصاحبۀ حضوری با صاحب‌نظران، سیاست‌گذاران، مدیران و استادان متنفذ در رژیم پهلوی و همین طور اغلب آثار مهمی که در تحلیل آموزش جدید ایرانی و نقش آن در تحولات تاریخ جدید ایران به فارسی و انگلیسی نوشته شده، فراهم کرده است.
به نظر مناشری، آموزش جدید اهرم اصلی، موتور محرک و مهم‌ترین ابزار مدرنیزاسیون ایران است. از این رو، وی کوشیده است بسط گام‌به‌گام آموزش جدید (غربی) در نظام اجتماعی سنتی ایران را از سال ۱۸۱۱، یعنی تاریخ اولین اعزام دانشجویان به فرنگ توسط عباس میرزا، تا پایان سلطنت پهلوی و سپس در دهۀ اول جمهوری اسلامی به تصویر کشد و نقش ویژۀ نظام آموزشی را در تغییر تدریجی نظام ایران قدیم و ظهور ایران مدرن از طریق تربیت طبقۀ نخبگان جدید تبیین کند.
در بخشی از یادداشت مترجمان کتاب نظام آموزشی و ایران مدرن می‌خوانید:
مهم‌ترین امتیاز کتاب حاضر در رویکرد آن است که آموزش جدید را به‌عنوان اهرم اصلی، موتور محرک و مهم‌ترین ابزار مدرنیزاسیون ایران ـ به‌عنوان یک برنامه کلان تاریخی، فلسفی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در دو سدۀ اخیر معرفی کرده است. نویسنده به‌خوبی توانسته نفوذ گام‌به‌گام آموزش جدید (غربی) در نظام اجتماعی سنتی دوره قاجار و نقش آن در تغییر تدریجی نظام ایران قدیم و ظهور ایران مدرن را از سال ۱۱۹۰ یعنی تاریخ اولین اعزام دانشجویان به فرنگ توسط عباس‌میرزا تا پایان سلطنت پهلوی و سپس در دهه اول جمهوری اسلامی را به تصویر کشد. کتاب مراحل ورود نظام آموزشی غربی، نحوه ورود و نقش آن در تحول جامعه ایرانی را در سه بخش تحت عنوان دوره قاجار (۱۱۵۸-۱۳۰۴) دورۀ رضا پهلوی(۱۳۲۰-۱۳۰۴) و دوره محمدرضا پهلوی (۱۳۲۰-۱۳۵۷) و یک‌فصل خاتمه در بررسی دوره جمهوری اسلامی (۱۳۷۰-۱۳۵۷) مورد بررسی قرار می‌دهد. مراحلی که با اعزام اولین دانشجویان برای فراگیری فنون نظامی غرب در اوایل قرن نوزدهم آغاز می‌گردد (فصل دوم)، با شکل گرفتن ایده «اقتباس نظام آموزشی غرب برای دستیابی به آزادی و پیشرفت اجتماعی‌اقتصادی‌علمی غرب» در اذهان برخی منورالفکران کشورهای جهان اسلام (عثمانی، مصر، تونس و ایران) به‌صورت تقریباً همزمان در نیمه قرن نوزدهم، به مطالبه یک تغییر درونی (فصل اول) و تأسیس اولین مدرسه علمی غربی ایران یعنی دارالفنون می‌انجامد (فصل دوم)، با توسعه طرح اعزام فرزندان طبقه ممتاز به فرنگ و بازگشت تدریجی آن‌ها به شکل‌گیری یک طبقه نخبگان جدید در نظام اجتماعی اواخر قرن نوزدهم و نقش‌آفرینی جدی آن‌ها در انقلاب مشروطه منجر می‌شود (فصل سوم)، سپس با وارد شدن قانون نظام آموزشی اجباری فراگیر در قانون اساسی مشروطه، گام بلندی در جایگزین شدن آموزش جدید به‌جای آموزش سنتی حوزوی و استقرار آموزش جدید در مرکز جامعه ایرانی برداشته می‌شود (فصل چهارم). در فصل پنجم، فلسفۀ آموزشی رژیم جدید پهلوی و رابطه آن با رفرم اجتماعی‌سیاسی‌فرهنگی مدنظر رضاشاه و نحوه تحقق آن در مدارس جدید مورد تحلیل قرار می‌گیرد. اعزام دانشجویان به فرنگ با برنامه‌ریزی جدیدی در دوره رضاشاه ادامه می‌یابد (فصل ششم) که با شکست طرح تأمین طبقه نخبگان سیاسی‌اجتماعی رژیم از طریق اعزام دانشجویان به اروپا، به طرح اولین دانشگاه ایران یعنی دانشگاه تهران می‌انجامد (فصل هفتم). فصل هشتم به بررسی دیدگاه محمدرضا پهلوی و سیاست‌گذاران دربار و تحولاتی که با آغاز انقلاب سفید در فلسفه آموزشی وی پیدا شد می‌پردازد تا در فصل نهم و دهم میزان رسوخ نظام آموزشی جدید در مقاطع ابتدایی، متوسطه و عالی مورد ارزیابی قرار گیرد. با تغییر سیاست‌های آموزشی شاه در انقلاب سفید که با عنوان «انقلاب آموزشی» شناخته می‌شود، خاستگاه اجتماعی طبقات تحصیل‌کرده در ایران دچار تحول شده و آموزش تا حد زیادی در طبقات سنتی و پایین جامعه هم جایگاه می‌یابد (فصل یازدهم) آموزش مدرن و اعزام دانشجو به اروپا و آمریکا در طول دوره پهلوی مهم‌ترین وسیله ساختن طبقه نخبگان جدید است که به‌تدریج طبقه نخبگان سنتی و به‌ویژه فارغ‌التحصیلان حوزوی را از صحنه سیاسی کشور حذف می‌کند (فصل دوازدهم) با این حال رژیم محمدرضا شاه در انقلاب آموزشی کاملاً موفق نیست و نمی‌تواند دانشگاه تهران را که دژ سرسخت روشنفکران لیبرال ملّی گراست را به تسخیر خود درآورد که به بروز آشوب‌های دانشگاهی اواخر سلطنت شاه می‌انجامد. (فصل سیزدهم). در نهایت با بروز انقلاب اسلامی و چرخش بزرگ در فلسفه سیاسی نظام حاکمیت ایران، سیاست تحول در نظام آموزشی پهلوی تحت عنوان «انقلاب فرهنگی» مطرح و اجرا می‌گردد که میزان توفیق آن در به هم ریختن نظم مدرن به‌وجود آمده در نظام آموزشی ایران در یک قرن و نیم پیش از خود را در فصل خاتمه مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد.
کتاب نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن دارای ۳ بخش است که فهرست مطالب آن بدین شرح است:
بخش اول: دورۀ قاجار
فصل اول: آموزش جدید؛
فصل دوم: تجربیات آغازین؛
فصل سوم: طبقۀ تحصیل‌کرده به‌عنوان موتور تغییرات؛
فصل چهارم: نظام مشروطه.
بخش دوم: آموزش در دورۀ رضاخان
فصل پنجم: اهداف و معماها؛
فصل ششم: دانشجویان ایرانی در خارج از کشور؛
فصل هفتم: تأسیس دانشگاه تهران.
بخش سوم: آموزش در دورۀ محمدرضا شاه
فصل هشتم: «برکات» تحصیل؛
فصل نهم: تحصیلات پیش از دانشگاه؛
فصل دهم: آموزش عالی؛
فصل یازدهم: خاستگاه‌های اجتماعی طبقه تحصیل‌کرده؛
فصل دوازدهم: آموزش، مدال افتخار نخبگان جدید؛
فصل سیزدهم: مبارزه برای آزادی دانشگاهی.