معرفی مقاله
بررسی هرمنوتیک به مثابه بستری برای پژوهش های تربیتی
نویسندگان: سید نورالدین محمودی، افضل السادات حسینی
مجله علمی پژوهشی اندیشه های نوین تربیتی، دانشکدة علوم تربیتی و روان شناسی
دانشگاه الزهراءس، دوره 12 ، شمارة 1، بهار 1395
تعداد صفحه: 26
در تاریخ فلسفه علم، در قرن بیستم، از چهار تحول مهم میتوان سخن گفت که هریک دربرگیرنده گفتمان خاصی در عرصه فلسفه علم هستند. گفتمان نخست، پوزیتیویسم و استقراگرایی؛ گفتمان دوم، ابطال گرایی کارل پوپر و قواعد ریاضی گونة لاکاتوش؛ گفتمان سوم، ساختارگرایی و نسبیت گرایی تامس کوهن و گفتمان چهارم، هرمنوتیک. هدف از مقاله حاضر بررسی تاریخچه و ریشه هرمنوتیک و استخراج آن در حوزه تعلیم و تربیت است. در واقع هدف از این پژوهش، بررسی هرمنوتیک به عنوانی گفتمانی است که تعلیم و تربیت را تحت تأثیر قرار داده است، با توجه به اینکه مباحث و مبانی هرمنوتیک در اشکال مختلف آن به مسئله محوری فهم و تأویل صورت تفکر آدمی نظر دارد، یکی از ایده های مهم در فرآیند تعلیم و تربیت میباشد و دلالتهای آن در زمینه برنامه درسی، ارزشیابی و روششناسی فراوان است. برای تحقق این مهم و رسیدن به هدف این پژوهش از روش تحلیلی-استنباطی استفاده شده است. در حال حاضر با گسترش حوزه کاربرد هرمنوتیک، این رویکرد به حوزة تعلیم و تربیت راه یافته است و در زمینه های متفاوتی از جمله تدریس و ارزشیابی تحصیلی و برنامه ریزی درسی مورد استفاده قرار می گیرد. روش هرمنوتیک، فهم دوجانبه در آموزش را پیشنهاد میکند. همانطور که هدف روش هرمنوتیک فهم و کشف معنای پدیده های اجتماعی است، تلاش معلم در تدریس باید معطوف به این هدف باشد، معلم براساس این رویکرد برای تحقق ارتباط فهمی دوسویه با دانش آموزان تلاش مینماید.
با توجه به جایگاه روشهای تفسیری و هرمنوتیکی، در پژوهشهای تعلیم و تربیت این شیوه ها باید غنیسازی شود. بنابراین، در این رشته، توجه به تفسیرهای متعدد و محدود نشدن به روشهای کمی تحقیق، متخصصان از خطر علمزدگی و قطعیت باوری یا اطمینان و وابستگی بیش از حد به متون درسی مصون میدارد. با توجه با اینکه هر متن یا گفتاری دارای معانی متعدد است، پژوهشگران در استفاده از روشهای تفسیری باید نسبت به رمز گشایی معانی پنهانی متن یا گفتار آگاهی کامل داشته باشند. شالوده معنای استعاره ها، تشبیه های معانی و نیتهای زبانی و از میان برداشتن فاصله میان متن و تأویل کننده متن است. موضوع دیگر آن است که استادان رشتة فلسفه تعلیم و تربیت نتیجه تحقیقات خود و دیگران را تفسیر کرده در هنگام تدریس به دانشجویان منتقل میکنند. بنابراین، عنصر تفسیر در انتقال محتواهای درسی نیز تأثیرگذار است. استاد کسی است که حامل عمل تأویلی-ارتباطی در رشته علمی خود می باشد.
در مجموع، هرمنوتیک به عنوان روش تحقیق در زمرة روش های غیرتجربی و تشکیل میدهد. « فهم » و ،« ارتباط » ،« معنا » غیرپوزیتیویستی قرار دارد که جوهره اصلی آن را البته، گفتوگو و نظریه پردازی متفکران هرمنوتیک تا به امروز ادامه دارد. با توجه به جایگاه پژوهشهای تفسیری در تحقیقات کیفی این شیوه باید در رشته هایی مانند فلسفة تعلیم و تربیت مورد بررسی جدیتر قرار گیرد. یعنی قواعد و دستورالعملهای فهم هرمنوتیکی برای محقق ارائه شود تا امکان علمیاستفاده از روشهای تفسیری در تعلیم و تربیت فراهم گردد. با توجه به یافتههای تحقیق پیشنهاد میشود که مربیان باید دانش آموزان را در متن در نظر بگیرندو هم به حیات درونی و هم به حیات بیرونی آنها عنایت داشته باشند. همچنین، مربیان و اولیای مدرسه از روش هرمنوتیکی میتوانند برای رفع مشکلات دانشآموزان استفاده کنند. به خصوص، امتزاج افقها در این زمینه کمک شایانی میکند. بدین ترتیب، همانطور که در فرآیند هرمنوتیکی ذکر آن رفت، در زمینه پژوهشهای تعلیم و تربیت هرمنوتیک یک روش کیفی است که سنخیت زیادی با ماهیت تعلیم و تربیت دارد و میتواند بهعنوان یک روش اساسی در تعلیم و تربیت به کار گرفته شود.