معرفی کتاب

قرار است در هر ماه کتابی مرتبط با رشته برای دوستان معرفی گردد. این کتاب پیشنهاد آقای دکتر نوروزی جهت معرفی بود. در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی منبع تقریبا کاملی برای استفاده از آیات و روایات است. سایر دوستان هم می توانند کتب مفید مرتبط با رشته را جهت اطلاع سایر دوستان در اینجا معرفی نمایند.

     مبانی تعلیم و تربیت در قرآن و احادیث - رضا فرهادیان

                                                                                

                                                                                                                                                                                        

این کتاب به ترسیم مبانی و اصول و روشهای تربیت از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته است. از آن جایی که قرآن بر اساس قوانین آفرینش انسان و نظام احسن بنا شده است، می تواند بهترین نسخه برای تربیت انسان باشد.نویسنده انسان صالح را میوه نظام تعلیم و تربیت قرآنی می داند که برای پرورش چنین انسانی  باید به  شناخت مبانى تعلیم و تربیت در قرآن پرداخت و قبل از هر چیز، اندیشه ها را از یافته ها و بافته هاى ذهنى مکتبهاى مختلف فلسفى و تربیتى غیر الهى و عادتهاى جاهلیت جدید و قدیم خالى کرد و در جست و جوى اصولى برآمد که آیات قرآنى، ما را بر اساس فطرت پاک انسانى مان، رهنمون مى سازد.

در این کتاب، نویسنده به جمع آوری آیات و روایات مرتبط با موضوع پرداخته است و  در خصوص تفسیر و توضیح آیات سخنی نیامده است. نویسنده در ابتدای کتاب هم به این نکته اشاره می کند: « انتخاب و گزینش آیات در هر فصل و بخشى از این مجموعه پس از مطالعه و بحث هاى فراوان، گردآورى شده است، به طورى که هر بخشى مى تواند خود به عنوان یک اثر مستقل، قابل بسط و تجزیه و تحلیل باشد؛ امّا از آن رو که هدف، بیان مبانى کلى تعلیم و تربیت اسلامى در قرآن و روایات بوده، تنها به ذکر کلى آیات و روایات و بعضاً توضیحاتى اجمالى در رابطه با مبانى بسنده شده است و نباید آن را یک مجموعه معمولى برآمده از انتخاب ساده و شتاب زده آیات و روایات تلقى کرد.»

این کتاب در شش  فصل تنظیم شده است. فصل اول و در واقع شروع کتاب به « شناخت انسان» پرداخته می شود.در این فصل در بخشهای متفاوت آیات و روایات مرتبط با حقیقت انسان، تفاوتهای فردی و کرامت انسان آمده است. حقیقت انسان با تفکیک بعد مادی و روحانی بررسی شده است و در بعد روحانی به شئون وجودی انسان که شامل فطرت، عقل، قلب، عواطف و اختیار است پرداخته شده است. در قسمت قلب یه صورت مفصل حالتهای مثبت قلب و علائم بیماری قلب و عوامل احیای آن آمده است. در قسمت عواطف به حالتهای مختلف عاطفی مانند محبت، خشم و ترس اشاره شده و بعد مثبت و منفی عاطفه در تکامل انسان مطرح شده است.

عنوان فصل دوم «روشهای رفتاری و اصول کاربردی» می باشد که در سه بخش تنظیم شده است. در بخش اول اصول کاربردی ناظر بر روشهای تربیتی  که شامل حسن خلق است در 24 صفت آمده است. سپس اصول کاربردی ناظر بر فراگیر که شامل رعایت توان و طاقت فراگیر، بلوغ و رشد و تفاوتهای فردیست؛ آمده است.  و در انتهای این فصل، اصول کاربردی ناظر بر روشهای آموزشی در 10 روش بیان شده است. 

در فصل سوم « اصول حاکم بر جهان بینی» مطرح شده است. در بخش اول مهم ترین اصول تربیتی با مباحث توحید و خداشناسی  آغاز می شود و سپس به اصول حاکم بر رفتار و اعمال انسان پرداخته و در بخش سوم ویژگیهای مهم نظام تربیتی اسلام  که شامل تزکیه، تقدم رحمت، تعاون، ایثار و اخلاص هست، می آید. سپس به مهمترین عوامل موثر در تربیت اشاره شده است و در آخر این فصل مراحل  نظام تربیتی اسلام  با تربیت فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح می شود.

نویسنده فصل چهارم را به «محتوای تعلیم و تربیت» اختصاص داده است. این محتوا بر اساس برنامه دین برای زندگی شامل اعتقادات ، احکام ، محرمات ، رذایل و فضایل اخلاقی، ذکر اسوه های مطرح در قرآن  و چهره های محبوب و منفورمی باشد و در هر مورد به تفصیل به بیان جز ییات محتوا پرداخته شده است.

فصل پنجم کتاب شامل « اهداف تعلیم و تربیت» است و اهداف کلی و نهایی با اهداف مرحله ای با بیان جزییات آمده است. در نهایت در فصل ششم به میوه تربیت که ترسیم چهره انسان صالح است پرداخته شده است.

این کتاب مجموعه کاملی از آیات و روایات دسته بندی شده در حوزه تعلیم و تربیت است. برای محققان این حوزه، زمینه دسترسی راحت به آیات و روایات را براساس دسته بندی صورت گرفته در کتاب فراهم می کند.

به نظر می توان بر فهرست بندی کتاب انتقاداتی وارد کرد. به عنوان مثال اهداف تعلیم و تربیت در انتهای کتاب و در فصل پنجم آمده است. در صورتی که ترسیم اصول و روشهای تربیتی اسلام بر مبنای اهداف آن صورت می گیرد. در این کتاب تفکیک مشخصی از حوزه اخلاق و حوزه تربیت صورت نگرفته است. هر چند این دو حوزه با هم همپوشانی زیادی دارد ولی به عنوان نمونه در فصل دوم و در بیان اصول کاربردی ناظر بر روش های تربیتی تنها به حسن خلق اشاره شده است.در اصول کاربردی ناظر بر فراگیر یا متربی که از قسمتهای مهم در تعلیم و تربیت است؛ تنها به ذکر سه اصل( رعایت توان، بلوغ و رشد، تفاوتهای فردی) پرداخته شده است. در این کتاب تفکیک صریح و مشخصی بین اهداف، اصول و روشهای تربیتی مشاهده نمی شود.

این کتاب با راهنمایی های اساتید بزرگوارى چون حضرت آیةاللَّه جوادى آملى و استاد محمد تقى مصباح یزدى نوشته شده است و توسط انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی چاپ شده است.

به قلم: طاهره رجبی