یک سه شنبه، یک کتاب

پژوهش های فلسفی

لودویگ ویتگنشتاین

فریدون فاطمی

 

پژوهش‌های فلسفی بی‌تردید یکی از مهم‌ترین، تاثیرگذارترین و بحث‌انگیزترین آثار فلسفی قرن بیستم بوده است. این کتاب، که حاصل تعمق‌های فلسفی باریک‌بینانه‌ی ویتگنشتاین، فیلسوف اتریشی در دوره ۴۵-۱۹۲۹ بود و در ۱۹۵۳، دو سال پس از مرگ او انتشار یافت، بسیاری از مفاهیم و دیدگاه‌های تثبیت شده فلسفی و حتی دیدگاه‌های پیشین خود او (مطرح شده در رساله منطقی-فلسفی) را زیر سوال برد و آماج نقد و تحلیل ساخت. او در پژوهش‌ها به مسایل مهمی چون مفهوم معنا، فهم، گزاره، منطق، حالت‌های آگاهی و بسیاری عنوان‌های دیگر، با نگاهی  متفاوت و دگراندیشانه نگریست و بر شیوه نگرش زمانه ما به فلسفه تاثیری تحول‌آفرین نهاد.

محتوای کتاب:

پژوهش‌های فلسفی ویتگنشتاین دربارۀ دو موضوع اصلی است: فلسفۀ زبان و روان‌شناسی فلسفی. پژوهش‌های فلسفی، زبان ویتگنشتاین است. زبانی که به گونه‌ای فنی به کار گرفته نشده است و به زبان روزمره، زبان زندگی نزدیک است. تصویری است که ویتگنشتاین را دربند کرده است. اما نوشتار، گزاره‌ها از آن حیث که تصویر نویسنده است، تصویر کسی که در جهان نمی‌گنجد. پس به دقت نمی‌توان گفت که این تصویر، تصویر جهان است، بلکه آن تصویر فوق جهان و ماورای آن است. نویسنده‌ای که نمی‌توان او را در هیچ چارچوبی قرار داد، تصویری از خود به جا گذاشته است که به هیچ تصویر دیگری شبیه نیست. تصویری مفهومی و معنوی است که سخت از آنچه تصویری را واحد و واضح می‌کند، تن می‌زند. تصویری که تا اندازه‌ای خودش افتاده است.

پژوهش‌ها محصول دوران پختگی اوست. او در ایام کمال ذهنی نه فقط از مطالب تراکتاتوس انتقاد می‌کند، بلکه سبک نگارش آن را نیز به نوعی در پژوهش‌ها به سخره می‌گیرد. در ابتدا حتی به نظر می‌رسد که نویسنده در این کتاب تلاش خودش یا لااقل ما را دست انداخته است. اما با این حال جدیت و خلوص و وفور افکار بدیع او که از خلال اغلب سطور به چشم می‌خورد، نفی این پندار می‌کند.