یک سه شنبه یک کتاب
فلسفه تربیتی فارابی
نویسنده: محمد حسن میرزامحمدی
نشر: دانشگاه شاهد
تعداد صفحه: 148
در میان فیلسوفان تعلیم و تربیت کسانی هستند که به این امر بنیادی از بعد، معنا و مفهوم، اهداف و اصول و روش‌های آن به‌گونه‌ای جامع نگریسته‌اند. از جمله فلاسفه مسلمان که درباره تعلیم و تربیت به فلسفه‌ورزی پرداخته، ابونصر فارابی ملقب به معلم ثانی است ولی تاکنون سهم اندیشه فارابی در فضای تربیتی کشور اندک بوده است و کتاب «فلسفه تربیتی فارابی» از تلاش‌های آغازین برای رفع این کم‌بود به شمار می‌آید. نویسنده در مقدمه کتاب به بحث در مورد اجزای عنوان کتاب یعنی فلسفه، تربیت و فلسفه تربیت پرداخته و بحث در مورد فارابی و فلسفه تربیتی وی را به متن کتاب سپرده است. افکار و آراء فارابی را در بخش‌ها و فصول کتاب به تفصیل بررسی شده است. روش تحقیق در این کتاب متأثر از روش‌شناسی تکثرگرایانه فارابی است و از روش تحقیق توصیفی، استنتاجی و تحلیل مفهومی استفاده شده است. روش تحلیل مفهومی برای جبران کاستی‌های روش استنتاج به کار رفته است.
این کتاب، در سه بخش و دوازده فصل تألیف شده است. بخش اول کتاب «اندیشه فلسفی فارابی» نام دارد و شامل پنج فصل می‌شود. فصل اول به «کلیات زندگی فارابی» می‌پردازد. زندگی‌نامه، آثار و شاگردان فارابی در این فصل معرفی شده‌اند. در فصل دوم مباحث وجود و مراتب هستی و نظریه فیض از دیدگاه فارابی بررسی شده است. مفاهیم، حدود و معیارهای معرفت و انواع معرفت از دیدگاه فارابی در فصل سوم بیان شده است. در فصل چهارم که «روش‌شناسی فارابی» نام گرفته است، ویژگی‌های عمده روش‌شناسی فارابی تبیین شده است و انواع روش‌های کسب معرفت از دیدگاه وی معرفی شده است. در فصل پنجم با عنوان «ارزش‌شناسی فارابی» به معرفی نظریه‌های اخلاق و زیباشناسی فارابی پرداخته شده است.
عنوان بخش دوم کتاب، «اندیشه تربیتی فارابی» است و از پنج فصل مستقل تشکیل شده است. فصل ششم «مبانی تعلیم و تربیت فارابی» است که شامل مبانی اعتقادی، مبانی اجتماعی و مبانی اخلاقی دیدگاه فارابی می‌شود. «اصول تعلیم و تربیت فارابی» در فصل هفتم بیان شده است؛ ولایت‌مداری، هدایت‌گری، تعلیم و تربیت همگانی، محبت، کمال‌طلبی، تفاوت‌های فردی، ترکیب نظر و عمل، عادت و تدریج از اصول تربیتی فارابی است که در این فصل بیان شده است.
فصل هشتم به «اهداف تعلیم و تربیت فارابی» پرداخته و در دو بخش هدف غایی و اهداف واسطی تعلیم و تربیت از نگاه فارابی تنظیم و معرفی شده است. «برنامه درسی فارابی»، موضوعی است که در فصل نهم معرفی شده است. در این فصل تقسیم‌بندی علوم از منظر فارابی، مورد بررسی قرار گرفته است و بر اساس آن، نظام برنامه درسی معلم ثانی تدوین و معرفی شده است. فصل دهم، اختصاص به معرفی «روش‌های تعلیم و تربیت فارابی» دارد. این روش‌ها، در دو بخش اصلی و فرعی تنظیم و معرفی شده‌اند.
بخش سوم کتاب، به «بررسی و نقد اندیشه تربیتی فارابی» در دو فصل می‌پردازد. فصل یازدهم به «بررسی و نقد اندیشه تربیتی فارابی» اختصاص دارد و مهم‌ترین زمینه‌های بدیع تربیتی اندیشه فارابی را مطرح نموده است. در فصل دوازدهم میرزامحمدی به «نقد اندیشه تربیتی فارابی» پرداخته و تلاش کرده کاستی‌ها و محدودیت‌های اندیشه تربیتی فارابی را معرفی نماید.
میرزامحمدی در ابتدای هر فصل، «اهداف فصل» را در دو بخش کلی و جزئی ذکر کرده است و در پایان فصول، پیشنهادهایی برای «تحقیق بیشتر» برای خوانندگان مطرح نموده است.
وی در مقدمه کتاب مؤلف یادآور می‌شود که این کتاب، به عنوان منبع پژوهشی برای دروسی مانند «مربیان بزرگ»، «تعلیم و تربیت اسلامی»، «مکاتب فلسفی و آراء تربیتی» و «تاریخ اندیشه‌های تربیتی» در دوره کارشناسی ارشد رشتهی تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت و دوره دکتری فلسفهی تعلیم و تربیت تألیف شده است و می‌تواند مورداستفاده دانشجویان رشته‌هایی هم‌چون علوم تربیتی، فلسفه، الهیات قرار گیرد.